Ze maken het maar meteen duidelijk: stress is niet erg. Sterker nog: af en toe is het zelfs goed voor het lichaam als het stresssysteem geactiveerd wordt. Kort het koude water in, een dag niet eten, af en toe voluit sporten, allemaal prima. Carel Schot: “Stress is een normale fysiologische reactie op een abnormale situatie. Maar als stress te lang duurt, kun je erop wachten dat je ziek wordt. Bij langdurige stress gaat je lichaam slechter functioneren. Overal wordt energie bezuinigd voor de overleving op korte termijn.” 

Coriene Lodder: “Als je veel stress hebt, neemt de bloedsuikerspiegel toe. Je lichaam wil suikers om energie te hebben om te kunnen vechten of vluchten. Als je dat langdurig hebt, kun je zelfs diabetes type 2 krijgen. Eigenlijk zijn alle welvaartsziektes stressgebonden. Ik durf te zeggen dat ook een deel van de kankergevallen indirect met stress te maken heeft.”

Disbalans

Stress is een disbalans tussen belastbaarheid en belasting. Belangrijk is dat die balans over een langere periode in evenwicht is. Coriene: “Dertig jaar lang in de stress vanwege je hypotheek, daar is het lichaam niet voor gemaakt. De belastbaarheid – hetgeen je aankunt – verschilt per individu: de een valt bij het minste of geringste al om, terwijl de ander van alles meemaakt, maar ‘gewoon’ blijft functioneren.”

Belastbaarheid wordt volgens het tweetal bepaald door vier factoren: mentale kracht, je fysieke gestel, je sociale netwerk en wat beide ‘zingevingsperspectief’ noemen. Carel: “Die vier moeten in orde zijn, anders brand je op den duur op.”

Mentale kracht

Coriene: “Mentale kracht betekent dat je alles in perspectief ziet; dat je je door corona niet helemaal gek laten maken. Corona is ons overkomen en valt buiten onze ‘cirkel van invloed’. Je kunt de overheidsmaatregelen niet ombuigen, dus kun je het maar beter loslaten. Focus je op dingen waar je wél iets aan kunt doen. Omdenken zie je bijvoorbeeld veel bij ondernemers.” De training die Schott & Co met betrekking tot mentale kracht aanbiedt, is overigens hoe het bedrijf ooit bij de politie binnenkwam als opleider.

Fysiek

En dan is er het fysieke lichaam dat zorgt dat je mentaal krachtig kan zijn. Coriene: “Tot het fysieke gestel horen ook de hersenen. Ik heb in de psychiatrie gewerkt. Idee was dat als je maar anders gaat doen en denken, de rest wel goed komt. Maar als je langdurig slecht eet en drinkt, weinig rust en/of amper beweegt, dan heb je een fysiek lichaam dat slecht belastbaar is. In de eerste paar uur slaap herstelt je fysieke lichaam. Een uitspraak van vroeger is dan ook: ‘de uurtjes voor twaalf tellen dubbel’. Ze wisten toen niet hoe het zat, maar wel dat het zo werkte. Later in de slaap komt het mentale aan bod; je gedachten worden geordend en opgeslagen, maar ook emoties worden verwerkt. Na één nacht slecht slapen, is je immuniteit al met 20 procent verminderd.”

Door te bewegen kun je de belastbaarheid positief beïnvloeden. Coriene: “Ons lichaam bestaat voor het overgrote deel uit een bewegingsapparaat: botten, skelet­spieren, gewrichten, kapsels, kraakbeen en banden. Logisch dat daarmee wat doen enorm belangrijk is. Als je regelmatig sport en beweegt, dan activeer je onder andere allerlei neurale netwerken in je hersenen, waardoor je makkelijker tot creatievere oplossingen komt.” 

Dat veel jeugd langdurig zit, baart haar daarom zorgen. “Spelen, ravotten, achter elkaar aanzitten, een koprol, in een boom klimmen, het is zo belangrijk. Bij veel kinderen wordt het bewegingsapparaat verwaarloosd en ontwikkelen hersenen zich niet optimaal.”

Sociaal netwerk

Naast mentale kracht en fysieke gesteldheid noemt Carel twee andere punten die bepalend zijn voor iemands belastbaarheid: “Mensen met een breed sociaal netwerk hebben meestal een hogere belastbaarheid. En dan heb je ook nog het ‘zingevingsperspectief’. Waarom doe je wat je doet? Dat is je why, je drijfveer. Als dat helder is, vergroot dat je belastbaarheid.”

Goede en slechte stress

Er bestaat een verschil tussen goede en slechte stress. “Die eerste heet ook wel eustress; stress die je herkent en waar je gericht op kunt handelen”, legt Carel uit. Die is erg handig als een topprestatie van je wordt verwacht. 

“Slechte stress, ook wel distress genoemd, komt door een abnormale gebeurtenis die buiten je competenties valt en je weet niet wat te doen. Corona bijvoorbeeld. Wat trouwens voor de een abnormaal is, is dat soms voor een ander niet. Ik heb special forces van de politie getraind; die schrikken niet van een getrokken wapen, maar denken alleen aan handelen. Gefocuste stress dus. Maar als jou of mij dat overkomt, krijg je een heel andere stress: WAT GEBEURT HIER!?” 

Iedereen reageert anders op stress. De verschillende reacties worden ‘copingstijlen’ genoemd. Carel: “Dat zijn fight, flight, freeze, faint en flock, oftewel vechten, vluchten, bevriezen, flauwvallen en kuddegedrag vertonen. Doen wat de rest om je heen doet, is meestal wel een veilige optie. Grofweg heb je dus vlucht- en vechtgedrag met daartussen allerlei gradaties.”

Welke copingstijl je toepast, is voor een groot deel imitatiegedrag. Carel: “Wat zag je bij je ouders? Maar er zijn ook genen bekend die hierbij een rol spelen.” Ook kan een baby in de baarmoeder een en ander meekrijgen als de moeder veel stress heeft. Coriene: “Evolutionair gezien was dat heel functioneel, want zo werd je voorbereid op de gevaarlijke, stressvolle omgeving waarin je terechtkwam. Maar als je uiteindelijk niet in zo’n stressvolle omgeving komt, kan het gaan wrikken.” Carel: “Dan loopt er een zenuwpees in een relaxte familie rond.” 

Coronastress

Kunnen ze van alles over stress vertellen, tijdens de lockdown ervaarden ze het zelf aan den lijve. Coriene: “Het moeilijke was dat de copingstijl die je normaal kon gebruiken, nu niet kon toepassen. Je kon het niet vermijden, maar je kon voor een groot deel ook niets meer doen. Carel is een aanpakker en wil bij stress zaken oplossen, maar alle cursussen lagen stil… wat ga je dan aanpakken? Ik ben meer een ‘terugtrekker’, blijf bij stress het liefst thuis. Ik heb mij de eerste week van de lockdown lamgeslagen gevoeld. Gelukkig was het mooi weer en kon ik buiten in de tuin zijn. Het geeft in zekere zin ook rust dat iedereen in hetzelfde schuitje zit.”

Carel: “Iedereen heeft een ‘cirkel van invloed’ waar je iets kan betekenen, maar bij coronamaatregelen bepalen anderen wat je wel en niet mag doen. Anderen bepalen dat we een groot deel van onze omzet mislopen. Allemaal buiten je macht.”

Carel herinnert zich nog een discussie met handhavers op de atletiekbaan. “Ik was aan het trainen met mijn zoon Aron (meervoudig Zeeuws sprintkampioen, red.), maar we werden weggestuurd. In mijn beleving kwamen een paar kereltjes heel vervelend doen. Zij deden gewoon hun taak en ik had niet boos moeten reageren. Terugkijkend weet ik dat het stress was. Je staat ermee op en denkt ‘wat kan ik doen?’. Je wordt scherp en alert. Spierspanning neemt toe, hartslag gaat omhoog, je ogen puilen uit en je krijgt een korter lontje. In die modus zat ik. Het was dus ook een leerzame periode.”

Coriene: “Als het voorheen even iets minder ging met het bedrijf, ging ik altijd omdenken. Dan dacht ik ‘o, maar ik kan hier in de horeca werken of vakkenvullen’. Dat geeft dan een soort rust. Maar dat werkte nu niet, want veel was dicht. Carel en ik hebben vooral gekeken naar dingen waar we wél invloed op hebben.”

Boek

Carel: “Zoals een boek schrijven! Daar waren we al anderhalve jaar mee bezig en hebben we nu afgerond. Het gaat over leefstijl op basis van je unieke lichaamstype. Er staan ook hoofdstukken in over stress en voeding. Naast het boek kon ik mijn fysieke energie goed kwijt in het klussen, want we zijn recent verhuisd. En ik trainde voluit mee met Aron.” 

Maar de stress liep dus op momenten hoog op. Carel: “We hebben regelmatig met apparatuur ons stress­niveau gemeten. Op den duur hadden we waardes waarbij je tegen een klant zou zeggen: het wordt tijd iets te veranderen! Wij hebben zelf toen ook maatregelen genomen: ‘s avonds niet meer achter de computer, vaker naar het strand, vaker de zee in, wandelen, fietsen… We dachten altijd wel ‘wij vallen niet om’, maar de metingen wezen wat anders uit. Een leerzame les.”

Carel toont op zijn iPad de metingen over langere tijd. “De apparatuur meet hartritmevariabiliteit. Het hart contraheert en ontspant en daar zit een variatie tussen. Als die variatie afneemt, zit je in een langere stressstand. Ook worden de hersengolven in het brein gemeten, daar waar het stresssysteem zit. Allemaal keiharde wetenschap. Een deel van ons systeem wil het hart tot rust krijgen en een ander deel wil het hart meer aan het werk zetten. Die twee knokken continu met elkaar. Als het ‘aanzetstuk’ de overhand heeft boven het rust- en herstelstuk, zie je dat in de metingen.”

Koude douche

Coriene: “Heel vroeger had je nooit lange stress­periodes. Het was opgelost of je was overleden. Simpel gedacht moeten we eigenlijk een beetje de oertijd naspelen. Dat zie je bijvoorbeeld als mensen af en toe een koud dompelbad nemen. Wij hebben thuis koude douches genomen.”

Carel: “Ja, en het effect ervan hebben we gemeten. Spectaculair!” Coriene: “Je moet dan wel zover gaan dat je het bijna niet meer kunt volhouden. Dan schiet het lichaam kort in de stress om vervolgens letterlijk af te koelen.” 

Carel: “Amerikanen zeggen ‘shiffering to the bone’. En niet langer dan drie minuten.”

Kan een korte koude douche helpen het stressniveau te verlagen, keihard sporten is onverstandiger. “Flink sporten bij stress is een valkuil, omdat je je stresssysteem blijft ophogen. Vooral te veel duursport is daarbij een boosdoener”, aldus Coriene. 

Bezinning

Maar corona bracht toch ook nog wel wat goeds, zoals onthaasten en bezinning? Carel: “Zeker, dat is vooral zo als je nog gewoon je salaris hebt, maar wij hadden een verbouwing, een tijdelijk verblijf dat geld kostte en dan ook nog het bedrijf dat stillag. Normaal hebben we een passief inkomen vanuit de politie, maar dat viel ook stil. Maar bezinning is er ook wel geweest hoor. Dat hoort bij zo’n grote stressvolle gebeurtenis als corona. Je ziet je leven in perspectief: wat is nu écht belangrijk? We hebben nog specifieker gekeken naar onze langetermijnplanning. We willen steeds meer nadruk gaan leggen op individuele begeleiding.”

Coriene: “Ik ken mensen die het roer compleet omgooiden en zijn geëmigreerd. In onze doelgroep zitten enkele politiemensen met PTSS (Posttraumatische Stressstoornis, red.) die de coronatijd juist fijn vonden: ze hadden nauwelijks prikkels meer. Maar veel mensen, vooral alleenstaanden, misten de sociale contacten.”

Carel: “Ik vrees voor de langetermijngevolgen van de coronamaatregelen. Dat zal nog voldoende stress opleveren! Daarom is het zaak aan je belastbaarheid te werken. In coronatijd hebben we een mindmap gemaakt die in één overzicht aangeeft hoe je je weerstand kunt vergroten. Die is op onze website ongeveer tienduizend keer bekeken.”